İslam tarihi denildiğinde genellikle Bedir, Uhud, Hendek gibi bilindik savaşlar akla gelir. Ancak daha az bilinen bazı savaşlar da vardır ki, bunlar dönemin siyasi dengelerini ve İslam devletinin dış politikasını etkileyen önemli olaylardır. Nesa Savaşı, bunlardan biridir. Bu savaş, İslam’ın Orta Asya’ya doğru genişlemesi sürecinde, bölgedeki Pers kalıntısı topluluklar ve yerel beyliklerle yaşanan mücadelelerin bir parçası olarak öne çıkar.
Bu makalede, Nesa Savaşı’nın taraflarını, sebeplerini, gelişimini ve sonuçlarını, geniş bir tarihî çerçevede ele alacağız.
İçerik Tablosu
Nesa Savaşı Kimler Arasında Olmuştur?
1. Nesa Neresidir? Coğrafi ve Tarihi Önemi
Nesa, günümüz Türkmenistan sınırları içinde, Aşkabat şehri yakınlarında yer alan antik bir şehirdir. Milattan önceki dönemlerde Parthlar’ın (Arsakîler) başkenti olmuş, daha sonra Sasani ve ardından İslam ordularının kontrolüne girmiştir. İpek Yolu üzerinde yer alması, Nesa’yı hem ekonomik hem de stratejik bir şehir haline getirmiştir.
İslam’ın İran üzerinden Orta Asya’ya doğru yayılma sürecinde Nesa, önemli bir geçiş noktası olmuştur. Bu nedenle Arap orduları ile bölgedeki eski Pers güçleri ve onların ardılları arasında kaçınılmaz olarak bir çatışma ortamı doğmuştur.
2. Nesa Savaşı’nın Tarafları Kimlerdi?
Nesa Savaşı, temelde şu iki taraf arasında gerçekleşmiştir:
➤ Emevîler (İslam Orduları)
- Halife Abdülmelik bin Mervan döneminde İslam devleti doğuda genişleme politikası izliyordu.
- Haccac bin Yusuf, doğu valisi olarak görevlendirilmişti ve özellikle Horasan, Maveraünnehir ve çevresinde otorite kurmak istiyordu.
- Bu süreçte Kuteybe bin Müslim gibi önemli komutanlar, doğuya sefere gönderilmişti.
➤ Nesa Yerel Direniş Güçleri
- Eski Sasani yanlısı kalıntı güçler (yerel soylular, feodaller, Zerdüşt rahip sınıfı)
- Orta Asya’nın yerel prenslikleri ve kabile reisleri
- Bazı durumlarda, Türk boyları da bu direnişin içinde yer almıştır.
3. Savaşın Sebepleri
Nesa Savaşı’nın çıkmasında hem siyasi, dini hem de ekonomik nedenler etkilidir:
🔹 İslam’ın Yayılması ve Direniş
İslam devleti doğuya doğru yayılırken, Zerdüştlük gibi eski inanç sistemleri, bu yayılmayı bir tehdit olarak görüyordu. Nesa’daki aristokrasi, İslam’ın gelişiyle statü ve ayrıcalıklarını kaybetmekten korkuyordu.
🔹 Ekonomik Çıkarlar ve İpek Yolu
Nesa, ticaret yolları üzerinde bulunuyordu. Bu yolların kontrolü, büyük ekonomik kazançlar sağlıyordu. İslam ordularının buraya yönelmesi, bu ticaret hâkimiyetini tehdit etti.
🔹 Sasani Sonrası Güç Boşluğu
Sasani Devleti’nin yıkılmasından sonra Orta Asya’da oluşan siyasi boşluk, birçok küçük beyliğin özerk hareket etmesine neden olmuştu. Emevîler bu boşluğu doldurmak istiyordu.
4. Savaşın Seyri ve Gelişimi
📌 Kuteybe bin Müslim’in Seferi
Ünlü komutan Kuteybe bin Müslim, Emevî halifesi tarafından Horasan valiliğine atanmıştı. İlk görevi, bölgedeki direnişi kırmak ve doğuya açılmaktı. Kuteybe, Nesa’ya yönelerek buradaki direnişi bastırmak için ordu sevk etti.
📌 Nesa’nın Direnişi
Nesa, kale surlarıyla çevrili ve doğal olarak savunması güçlü bir şehirdi. Halk, yerel liderlerinin önderliğinde direnişe geçti. Ancak İslam ordularının düzenli savaş eğitimi, disiplini ve stratejik zekası, direnişi zamanla kırdı.
📌 Savaş Sonucu
Uzun süren kuşatma ve çatışmaların ardından şehir teslim alındı. Kuteybe bin Müslim, direnen liderleri cezalandırdı, ancak halktan birçok kişiye can güvenliği tanındı. Bazı yerel halklar İslam’ı kabul etti, bazıları ise cizye vergisi vererek dinlerini korudu.
5. Nesa Savaşı’nın Sonuçları
✅ İslam’ın Orta Asya’ya Yayılmasında Dönüm Noktası
Nesa’nın alınması, Merv, Belh, Buhara, Semerkand gibi şehirlerin fethine giden yolu açtı. Bu savaş, Türkistan’a açılan kapı konumundaydı.
✅ Ekonomik ve Stratejik Kazanç
İslam orduları, İpek Yolu’nun yeni bir kısmını kontrol etmeye başladı. Bu durum hem ticari hem de askeri açıdan büyük bir avantaj sağladı.
✅ Kuteybe bin Müslim’in Ünü Arttı
Bu zafer, Kuteybe’yi dönemin en başarılı komutanlarından biri haline getirdi. Halife tarafından desteklenen bir lider olarak daha sonra Türkistan’ın fethine kadar ilerledi.
6. Kültürel ve Dini Etkiler
Nesa Savaşı’nın ardından İslam, bu bölgedeki halklar arasında daha görünür hale geldi. İlk camiler inşa edilmeye başlandı, Arapça öğretilmeye başlandı. Zamanla Türk boyları arasında İslamiyet’in yayılması da bu sürecin devamı olarak gelişmiştir.
Sonuç: Unutulmuş Bir Zaferin Ardındaki Gerçekler
Nesa Savaşı, İslam tarihinin göz ardı edilen ama stratejik olarak çok önemli çatışmalarından biridir. Bu savaş sadece bir askeri zafer değil; aynı zamanda bir medeniyetin doğuya doğru ilerleyişinin simgesi olmuştur. Emevîlerin kararlı yayılma politikası, Kuteybe bin Müslim gibi karizmatik komutanlar ve güçlü bir dini idealizmle birleşince, Nesa gibi kaleler dahi bu ilerlemeye direnememiştir.
Bu savaş, İslam’ın İran sonrası doğu topraklarında kalıcı hale gelmesinde kilit bir rol oynamıştır ve bu yönüyle tarihsel önemi oldukça büyüktür.
