İstibdat Dönemi (1878-1908): II. Abdülhamit’in baskı ve sansür politikalarıyla kendi siyasetini izlediği ve ülkeyi “tek başına” yönettiği 30 yıllık dönemdir.
İstibdat Ne Demek?
İstibdat, genellikle otoriter veya baskıcı bir hükümetin yönetimine veya otoritesine atıfta bulunan bir terimdir. İstibdat, hükümetin olağan hukuk ve demokratik süreçlere saygı duymadığı veya bunları ihlal ettiği bir siyasi ortamı tanımlar. Bu tür bir hükümet genellikle temel insan haklarını kısıtlar, ifade özgürlüğünü baskılar, muhalif sesleri susturur ve sık sık siyasi muhalefeti bastırmak için güç kullanır.
İstibdat terimi özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde kullanılmıştır. Bu dönemde, Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı gibi reform girişimlerine rağmen, İmparatorluk içindeki despotizm ve otoriter yönetim sürdü. Benzer şekilde, başka ülkelerde de istibdat dönemleri yaşanmıştır.
İstibdat terimi, baskıcı yönetimlere ve demokrasiye zarar veren uygulamalara atıfta bulunmak için kullanılır. Birçok ülkede, istibdat dönemleri sonucunda toplumsal hoşnutsuzluk ve siyasi çatışmalar ortaya çıkar ve demokratik reformlar talepleri yükselir.
İstibdat nedir, İstibdat ne demektir? Bunu öğrendikten sonra artık İstibdat Dönemi’nin özelliklerine geçebiliriz. İşte İstibdat Dönemi’nin özellikleri:
İstibdat Döneminin Özellikleri
- Anayasa ve Meşrutiyet’in Askıya Alınması: II. Abdülhamit, 1876’de Meşrutiyet ilan edilmesine rağmen, hızla anayasa ve meşrutiyeti askıya aldı. 1878’de bir anayasa hazırlandı, ancak hiçbir zaman uygulanmadı. II. Abdülhamit, 1878-1908 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’nda anayasal düzeni fiilen kaldırdı.
- Baskıcı İstihbarat ve Casusluk: Abdülhamit döneminde, devletin sıkı bir istihbarat ağı vardı. Casusluk faaliyetleri ve sansür uygulamaları yoğundu. Vatandaşlar, özellikle muhalifler, sıkı gözetim altındaydı ve ifade özgürlüğü kısıtlandı.
- Sansür ve Basın Baskısı: II. Abdülhamit döneminde, basın özgürlüğü büyük ölçüde kısıtlandı. Gazeteler ve dergiler hükümet tarafından sansürlendi, muhalif yayınlar engellendi ve basın özgürlüğü büyük ölçüde sınırlanmıştı.
- Merkeziyetçilik ve İdari Kontrol: İstibdat Dönemi’nde II. Abdülhamit, Osmanlı İmparatorluğu’nda merkeziyetçi bir yönetim modelini benimsedi. Bu, yerel özerkliği azalttı ve tüm önemli kararların merkezi hükümet tarafından alınmasını sağladı. II. Abdülhamit, bu dönemde devleti Yıldız Sarayı’ndan yönetmiştir.
- Pan-İslamizm ve Pan-Osmanlıcılık: II. Abdülhamit, İslam dünyasının lideri olarak kendini tanımladı ve “Halife” unvanını kullandı. Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki tüm etnik grupları ve toplulukları tek bir “Osmanlı” kimliği altında birleştirmeye çalıştı.
- Alman İlişkileri: II. Abdülhamit, Almanya ile yakın ilişkiler geliştirdi ve Osmanlı İmparatorluğu’nu Almanya’nın desteğiyle modernleştirmeye çalıştı. Bu dönemde, Alman subaylar Osmanlı ordusunu eğittiler ve Almanya’dan silah ve teknoloji ithal edildi.
- Hafiyelik Teşkilâtı (Jurnal/İstihbarat) kurulmuş ve bu amaçla jurnalciler (=ajanlar) yetiştirilmiştir. Bu durum II. Abdülhamit’in kuşkucu bir kişiliğe sahip olduğunun ve otoritesini güçlendirmek istediğinin en önemli göstergesidir.
- Osmanlı Devleti borçlarını ödeyememesi üzerine, 1881’de yayımlanan Muharrem Kararnâmesi ile iflas ettiğini açıklamıştır. Bu gelişme üzerine Avrupalı alacaklı devletler Düyûn-u Umûmîye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi)’ni kurarak Osmanlı Devleti’nin önemli gelir kaynaklarına el koymuştur.
Düyûn-u Umûmîye İdaresi Osmanlı Devleti’nin;
- Vergi (Doğu Rumeli)
- Maden
- Balık
- Kabotaj
- Reji (içki, tütün)
- Orman
- Demir yolu
- Tuzla gelirlerine el koymuştur.
İstibdat Dönemi’nde Osmanlı Devleti, Düyûn-u Umûmîye İdaresi’nin kurulmasıyla ekonomik bağımsızlığını kaybetmiştir.
- 1883’te Osman Hamdi Bey tarafından Sanayi-i Nefise Mektebi açılmış ve böylece güzel sanatlar alanında öğrenci yetiştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca bunun yanında,
- Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mülkiye Mühendis Mektebi de açılmıştır.
- İlk kez özürlüler için çeşitli eğitim kurumları açılmıştır.
- Abdülaziz döneminde, Ahmet Cevdet Paşa’nın başkanlığındaki bir komisyon tarafından hazırlanan Mecelle bu dönemde uygulamaya konulmuştur.
- Abdülaziz döneminde, çiftçiye kredi sağlamak için kurulan “Memleket Sandıkları” 1888’de Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür.
- 1890 yılında Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan etmiş, isyanı bastırmak amacıyla Hamidiye Alayları kurulmuştur.
- 1895 yılında II. Abdülhamit’in fermanıyla kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaçlar için Okmeydanı’nda Darü’l-aceze kurulmuştur.
- 1899’da II. Abdülhamit’in emriyle Şişli Eftal Hastanesi kurulmuştur.
- Berlin-Bağdat Demir Yolu bir Alman şirketine ihale edilmiştir.
- İlk tramvay hatları kurulmuştur.
- Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüpleri kurulmuştur.
II. Abdülhamit dönemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş dönemine denk geldi ve bu dönemin otoriter yönetimi, imparatorluğun zayıflamasına ve içsel çatışmalara katkıda bulundu. 1908’de İkinci Meşrutiyet hareketiyle anayasal düzen tekrar yürürlüğe girdi ve II. Abdülhamit tahttan indirildi.
- Ünlü tarihçi İlber Ortaylı’ya göre “Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator II. Abdülhamit Han’dır.”
- Ünlü Alman devlet adamı Otto von Bismarck ise “Dünyada 100 gr akıl varsa, bunun 90 gramı Abdülhamit Han’da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünya siyasîlerindedir.” demiştir.
İstibdat Dönemi Test
- Aşağıdakilerden hangisi İstibdat Dönemi
gelişmelerinden biri değildir?
A) Ziraat Bankası’nın açılması
B) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması
C) Sanayi-i Nefise Mektebi’nin açılması
D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulması
E) Mecelle’nin uygulamaya konulması - II. Abdülhamit döneminde, Osmanlı Devleti’nin tütün, ispirto, pul, vergi, tuz, maden ve orman gelirlerine el koyan, başında alacaklı Avrupalı devletlerin temsilcilerinin bulunduğu uygulama, aşağıdakilerden hangisi ile gerçekleştirilmiştir?
A) Kapitülasyonların kaldırılmasıyla
B) Kanun-u Esâsi’nin ilan edilmesiyle
C) Tersane Konferansı’nın kararlarıyla
D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulmasıyla
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasıyla - Osmanlı Devleti’nde, Düyûn-u Umûmiye
İdaresi’nin kurulması aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir sonucudur?
A) Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödeyemez duruma gelmesi
B) Osmanlı Devleti’nin ilk kez toprak kaybetmesi
C) Boğazlar sorunun ortaya çıkması
D) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
E) Osmanlı Devleti’nin yalnız kalma siyasetinden vazgeçerek ittifaklara girmesi - I. Hamidiye Alayları’nın kurulması,
II. Hafiyelik Teşkilâtı’nın kurulması,
III. İlk kez halkın yönetime katılması
Yukarıdakilerden hangileri II. Abdülhamit
Dönemi gelişmeleri arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III - Osmanlı Devleti’nde kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaçlar için 1895 yılında Darü’l-aceze’nin kurulması hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir?
A) II. Mahmut B) Abdülaziz
C) II. Abdülhamit D) V. Murat
E) Abdülmecit
İstibdat Dönemi Testi Cevaplar: 1-B 2-D 3-A 4-E 5-C
İlginizi Çekebilir:
Soğuk Savaş Kavramını İlk Defa Kullanan Devlet Adamı Kimdir?
